Rodzaje zabytków

Zabytki w powiatach

Polecamy

Opis zabytku

Kościół p. w. Najświętszego Serca Pana Naszego Jezusa Chrystusa w Olsztynie



Piąty pod względem wieku kościół w obecnych granicach administracyjnych Olsztyna a drugi w momencie budowy. Najwyższa i największa olsztyńska świątynia. Kościół Serca Jezusowego w latach 80-tych był świątynią ruchu „Solidarności”.



Historia

Pod koniec XIX w. w Olsztynie mieszkało już ponad 15 tys. katolików a podówczas istniał tylko jeden kościół farny, gdyż w XIX w. spłonęły kościoły Św. Ducha i Św. Krzyża. W celu wzniesienia drugiego kościoła katolickiego w Olsztynie zawiązany został w 1895 r. specjalny komitet, powołany przez ks. Augustyna Karaua. Planowano go początkowo na Pl. Konsulatu Polskiego, później przy ul. Dąbrowszczaków, ostatecznie stanął na kompletnym pustkowiu na skrzyżowaniu Kopernika/Mickiewicza. Zmienione zostało tez wezwanie z 12 Apostołów na Najświętszego Serca Jezusowego, na fali popularności tego wezwania w końcu XIX w. Wznoszono go w dużej części ze składek polskojęzycznych Warmiaków, kwestowała na ten cel „Gazeta Olsztyńska”. Kamień węgielny położono 3 października 1901 r., poświęcenia dokonał biskup warmiński Andreas Thiel. Nowy kościół początkowo był filią kościoła Św. Jakuba, ustanowienie samodzielnej parafii nastąpiło w 1916 r. Kościół zbudowano według projektu Fritza Heitmanna, znanego budowniczego neogotyckich, wschodniopruskich kościołów. Prace budowlane przeprowadziła firma Alberta Scholza, cegłę dostarczyli olsztyńscy cegielnicy i rajcowie Max Lion i Otto Naujack. Cegłę licówkę sprowadzono z cegielni A. Schlütera w Kluczniku. Konsekracja nastąpiła w dniu 19 października 1903 r. a otwarcie kościoła uświetniło obchody 550-lecia miasta. Podczas inauguracji burmistrz Olsztyna Oskar Belian wygłosił antypolskie przemówienie, wychwalając I rozbiór Polski z 1772 r. Następnie konsternując licznie zebranych w kościele Polaków, zakazał odprawiania w nim mszy i nabożeństw w języku polskim, co było przestrzegane do końca niemieckiej historii Olsztyna. Świątynia przetrwała bez szwanku wkroczenie do Olsztyna czerwonoarmistów w styczniu 1945 r., dzięki czemu zachowało się w całości neogotyckie wyposażenie. W okresie PRL-u, kościół Najświętszego Serca Jezusowego prowadził źle widziane w olsztyńskich kręgach naukowych duszpasterstwo akademickie, następnie był świątynią olsztyńskiej „Solidarności”. Nawa północna kościoła wypełniona jest tablicami pamiątkowymi poświęconymi Polsce Podziemnej, Kresom Wschodnim i Solidarności. Ich ciąg od strony prezbiterium otwiera tablica upamiętniająca Marcina Antonowicza, olsztyńskiego studenta, zamordowanego przez MO. Z okazji stulecia budowy, na początku XXI w. kościół przeszedł gruntowny remont. Kościół został w 1988 r. wpisany do rejestru zabytków.



Opis architektoniczny

Kościół wybudowano w stylu neogotyckim. Ma postać trójnawowej, sześcioprzęsłowej hali z wydzielonym, wielobocznie zamkniętym prezbiterium. Nawę główną nakrywają sklepienia gwiaździste, w prezbiterium kryształowe w nawach bocznych trójdzielne. Do nawy północnej w czwartym przęśle dostawiona jest Kaplica Matki Boskiej Częstochowskiej a do nawy południowej w drugim przęśle dostawiona jest Kaplica Św. Józefa. Kościół posiada trzy wieże, główna 82, 5-metrowa, postawiona na planie kwadratu z krytą galeryjką, zwieńczona ośmiobocznym, smukłym hełmem, flankowanym przez cztery małe ośmioboczne wieżyczki wystające poza linię ścian wieży, wspartymi na kamiennych kroksztynach, wyposażone w rzygacze w formie smoków. Wieże flankujące prezbiterium mają wysokość 47 metrów i zwieńczone są ostrosłupowymi hełmami. W portalu wejściowym, nad drzwiami mozaika przedstawiająca Chrystusa z gorejącym sercem. Łaciński napis wokół Chrystusa mówi: „Połóż mnie, jako znak na twoim sercu” i został wykonany w 1915 r. przez P. Gostka z Królewca. W portalu znajdują się także symbole czterech ewangelistów. Elewacje kościoła ozdabiają zielone i żółte glazurowane kształtki, sprowadzone ze śląskich warsztatów w Małomicach i Zebrzydowie. W prezbiterium wertykalny ołtarz główny z 1911 r., z warsztatu H. Hartmanna z Wiedenbrueck, w antependium relief Baranka Apokaliptycznego z chorągiewką, leżącego na księdze z siedmioma pieczęciami. Po bokach sceny: Abraham ofiarujący Izaaka i Wyjście Izraela z Egiptu. W predelli ołtarza Tabernakulum ze sceną Zwiastowania NMP po bokach Ojcowie Kościoła: Św. Augustyn z płonącym sercem, Św. Hieronim w kapeluszu kardynalskim, Św. Ambroży z ulem i Św. Grzegorz z gołębicą. Nad Tabernakulum Tron Eucharystyczny, który stanowi Grupa Ukrzyżowania, flankowana przez anioły. Powyżej w centrum ołtarza zespół figur świętych związanych z wezwaniem kościoła, czyli kultem Najświętszego Serca Jezusowego: Św. Małgorzata Alacoque, Św. Mechtylda, Św. Franciszek Salezy i Św. Bonawentura. Nad nimi w niszy figura Chrystusa z otwartymi ramionami i gorejącym sercem otoczona przez malutkie figurki ewangelistów: Św. Łukasza, Św. Jana, Św. Marka i Św. Mateusza. Po bokach Chrystusa dwie grupy figur: Św. Teresa z Awilii z prorokami Jeremiaszem i Izajaszem i Św. Tomasz z Akwinu z prorokami Ezechielem i Danielem. Ołtarz wieńczy Św. Michał Archanioł dzierżący krzyż. Kwatery ołtarza wypełniają sceny z Pisma Świętego, każda z nich jest flankowana przez dwie postaci: Wieczerza w Emaus (Św. Maria Magdalena i Św. Piotr), Modlitwa w Ogrójcu (Św. Katarzyna Aleksandryjska i Św. Szczepan), Upadek pod krzyżem (Św. Agnieszka i Św. Jan Berchmans), Ostatnia Wieczerza (Św. Gertruda i Św. Antoni), Ofiara Melchizedeka (Abel i Zachariasz), Biczowanie Pana Jezusa (Św. Elżbieta i Św. Franciszek), Cierniem Koronowanie (Św. Franciszka i Św. Jan Nepomucen) i Manna na pustyni (Dawid i Św. Jan Chryzostom). Na zamknięciu skrzydeł znajdują się sceny: Uleczenie trędowatego, Nawrócenie jawnogrzesznicy, Przemiana wody w wino i Rozmnożenie chleba. Malowidła w prezbiterium wykonane zostały w 1952 r., i przedstawiają sceny Chrztu Jezusa i Połowu Ryb.W nawie głównej, na filarach przy prezbiterium figury Chrystusa Króla i Maryi Królowej. Przy ambonie figura Św. Teresy od Dzieciątka Jezus a na dwóch kolejnych filarach dwie figury Św. Elżbiety Turyngskiej z ubogim i ze starcem oraz przy wejściu, pod chórem Św. Wincenty a Paulo i Św. Franciszek Ksawery. W nawie głównej również ambona autorstwa H. Hartmanna z Wiedenbrueck z 1911 r., ozdobiona płaskorzeźbami na korpusie przedstawiającymi sceny: Chrystus i Samarytanka przy studni, Kazanie na górze, Rozesłanie Apostołów i 12-letni Jezus nauczający w świątyni. Na emporze organy Brunona Goebela z jego warsztatu w Królewcu, zbudowane w 1916 r. W kruchcie zachodniej na ścianie figura Św. Karola Boromeusza. W nawie północnej, na jej zamknięciu wertykalny ołtarz z 1904 r. W predelli Grupa Ukrzyżowania po bokach ewangeliści: Św. Łukasz i Św. Marek. W centralnej części ołtarza Św. Walenty, powyżej Św. Andrzej otoczeni przez 12 Apostołów. Północną ścianę kościoła pokrywają tablice pamiątkowe. Cykl otwiera tablica Marcina Antonowicza, olsztyńskiego studenta, zamordowanego przez milicjantów w 1986 r. Następnie zawieszone są tablice Armii Krajowej, pomordowanych w II wojnie światowej, patriotycznych organizacji z rodowodem z Kresów Wschodnich oraz Solidarności. Wśród tablic zawieszona jest mała gablotka z relikwiami, guzikami wydobytymi z masowych grobów oficerów polskich Katyniu i Charkowie. Na ścianie wiszą trzy obrazy z początku XX w., przedstawiające Św. Błażeja, Św. Jana Nepomucena i bardzo popularnego w warmińskich kościołach Św. Rocha. Do nawy tej przylega kaplica Matki Boskiej Częstochowskiej, zorganizowana w 1957 r., jedyna z nowoczesnym wyposażeniem. Ołtarz w niej wykonany został przez studentów sztuk pięknych z Gdańska. Obok ołtarza obraz zamordowanego przez milicję w 1985 r. ks. Jerzego Popiełuszki. W przywieżowej kaplicy chrzcielnej horyzontalny ołtarz Św. Franciszka z figurami po lewej Św. Antoniego Padewskiego, po prawej Św. Franciszka Ksawerego i chrzcielnica, obydwa elementy wyposażenia autorstwa Vettera z Dobrego Miasta. Przy wejściu do kaplicy na filarze figura Św. Antoniego z Dzieciątkiem i ubogimi.W nawie południowej, na jej zamknięciu wertykalny ołtarz Niepokalanie Poczętej Najświętszej Marii Panny z 1904 r., autorstwa Georga Schreinera z Regensburga. W antependium ołtarza sceny Wieczerza w Emaus i Ofiara Melchizedeka. W części centralnej figura Matka Boska Niepokalanie Poczęta, w podświetlanej aureoli po bokach sceny: Zwiastowanie i Boże Narodzenie. Powyżej w Matka Boska Różańcowa ze Św. Franciszkiem i Św. Klarą, flankowana przez Św. Annę i Św. Joachima. W zwieńczeniu anioł z tarczą i figury: Św. Agnieszki, Św. Doroty i Św. Barbary. Na ścianie podobnie jak w przeciwległej nawie trzy XX-wieczne obrazy: Św. Alfons Maria de Liguorio, Chrystus w Ogrodzie Getsemani i Mater Dolorosa – Matka Boska Bolesna. W Kaplicy Św. Józefa wertykalny ołtarz autorstwa H. Hartmanna z Wiedenbrueck z 1910 r. Nad mensą ołtarza scena Józef egipski, Faraon i Egipcjanie szukający pomocy u Józefa. W części centralnej Św. Józef z Dzieciątkiem, po bokach sceny: Zaślubiny, Pokłon Trzech Króli, 12-letni Jezus nauczający w świątyni i Św. Rodzina w Nazarecie. W zwieńczeniu Chrystus Tronujący oraz figury: Św. Izydor i Dawid z harfą (skradziona w 1992 r.) oraz aniołowie (jeden skradziony w 1992 r.). Cały ołtarz po bokach flankują figury Św. Józefa i Św. Barbary (skradziona w 1992 r., odnaleziona w Krakowie, odzyskana i przywrócona do ołtarza). Witraże w kościele wykonane zostały przez Roberta Sieberta z Królewca w 1903 r. Okna naw bocznych wypełnione przeszkleniem w kształcie romboidalnej kratownicy z przedstawieniem w nawie północnej ojców kościoła w podłuczach Św. Grzegorza, Św. Leona, Św. Hieronima, Św. Augustyna i Św. Ambrożego. Witraże w nawie południowej w podłuczach zdobią wizerunki proroków Daniela, Ezechiela, Jeremiasza i Izajasza. W oknach prezbiterium nowe witraże Zmartwychwstanie i Św. Małgorzata Maria Alacoque. W bocznych oknach prezbiterium w podłuczach Weraikon, Hostia, Arma Christi i Pelikan. Okna w kaplicy Św. Józefa przedstawiają sceny Ucieczki do Egiptu i Śmierci Św. Józefa. Okna w kaplicy chrzcielnej z postaciami Św. Franciszka i Św. Notburgi.



Ciekawostki

- podczas transportu granitowych kolumn przeznaczonych do wnętrza jedna z nich uległa pęknięciu i wymagała wymiany. Aby uniknąć opóźnienia w budowie kościoła, wymuszonego ewentualnym oczekiwaniem na dostarczenie zapasowej kolumny zdecydowano się jednak ją ustawić, a miejsce spękania wzmocnić metalową sztabą a całą kolumnę obudować cegłami. W rezultacie decyzja ta wymusiła zmianę całej koncepcji wystroju wnętrza. Żółtą cegłą obudowano także pozostałe kolumny i wyłożono nią wszystkie ściany świątyni, co z kolei i tak spowodowało opóźnienie o sześć miesięcy oddanie kościoła do użytku. W niezmienionym kształcie pozostawiono krótką kolumnę przy wejściu do kaplicy Św. Józefa.

- budowniczemu kościoła Albertowi Scholzowi tak spodobał się wygląd kościoła, że wybudował sobie na parceli naprzeciw świątyni własną willę znaną dziś od wykonanych zdobień, jako willa Pod Kotwicami

- w kościele Najświętszego Serca Jezusowego w 1948 r. odbył się ślub Ottona Malewskiego z legendarną warmińską poetką Marią Zientarą

- architektonicznie olsztyński kościół jest kompilacją wzorców zaczerpniętych przez Heitmanna ze średniowiecznych gotyckich budowli krzyżackich. Arkadkowe szczyciki w zwieńczeniu zewnętrznych ścian prezbiterium oraz szczyt kaplicy Św. Józefa podpatrzył na zamku w Malborku, podczas jego renowacji przez Conrada Steinbrechta. Wieża główna jest z kolei wzorowana na nieistniejącej już wieży zamku w Królewcu. Olsztyńska wieża jest drugą obok wieży kościoła Św. Katarzyny w Kętrzynie powtarzającą ten wzorzec.

Informacje praktyczne

- zwiedzanie kościoła jest bezpłatne

- obowiązuje zakaz zwiedzania podczas mszy, nabożeństw i innych uroczystości kościelnych

- najbliższy bezpłatny parking dla autokarów 500 m, przy ul. Nowowiejskiego lub przy hali Urania

- czas zwiedzania ok. 30 min








Wyświetl większą mapę







   

O nas



© Zabytki.mazury.pl 2010 - kopiowanie, przepisywanie, przetwarzanie maszynowe, elektroniczne i rozpowszechnianie w całości lub we fragmentach wszystkich tekstów, zdjęć i grafik w całym serwisie bez wiedzy i zgody ich autorów zabronione