Rodzaje zabytków

Zabytki w powiatach

Polecamy

Opis zabytku

Bazylika Archikatedralna p.w. Św.Jakuba Starszego Apostoła w Olsztynie



Gotycki, kościół parafialny średniowiecznego Olsztyna, najstarsza świątynia w mieście. Konkatedra warmińska, od 1992 r. archikatedra. Podniesiona do godności bazyliki mniejszej w 2004 r. przez papieża Jana Pawła II.



Historia

Kościół był wznoszony od założenia miasta, z końcem XIV w. ukończony korpus świątyni i niska, trzykondygnacyjna wieża. W II poł. XVI w. rozpięto we wnętrzu sklepienia, a w 1596 r. ukończono podwyższoną o cztery kondygnacje wieżę, której dach namiotowy zwieńczono renesansową latarnią. Kolejna rozbudowa nastąpiła w 1721 r., Piotr Olchowski z Reszla dobudował obie kaplice przywieżowe. Kościół aż do XIX w. omijały klęski żywiołowe, drobne uszkodzenia spowodowane uderzeniami piorunów w 1623 i 1761 r., zostały szybko naprawione.W 1807 r., po bitwie pod Pruską Iławką, wzięci w niewolę kilkuset rosyjskich jeńców, zostało przyprowadzonych przez wojska napoleońskie do Olsztyna. Wskutek braku miejsca w olsztyńskim więzieniu, zostali zamknięci w kościele. Jeńcy, aby się ogrzać wzniecili w środku ogień, paląc ławki, ambonę, części ołtarza, konfesjonały w wyniku czego naruszona została cała konstrukcja kościoła. Popękała posadzka i szyby a w 1819 r. runęło sklepienie nad emporą organową. Zubożenie miasta nie pozwalało na szybkie usunięcie zniszczeń. Nieremontowany i grożący zawaleniem kościół zamknięto dla wiernych w 1864 r. Od rozebrania uratowała go renowacja i regotyzacja, prowadzona pod kierunkiem pruskiego ministra ochrony zabytków Ferdynanda von Quasta w latach 1866-68. Podczas renowacji wymieniono latarnię wieży, wyburzono kruchtę przy prawej nawie bocznej oraz dodane zostały ośmioboczne kolumienki na skrajach fasady kościoła. Kolejny pożar wybuchł 28 listopada 1896 r., spłonął wtedy m. in. barokowy ołtarz główny. W latach 1898-1900 organistą w kościele był Feliks Nowowiejski, wybitny polski kompozytor pochodzący z Barczewa. Podczas II wojny światowej kościół Św. Jakuba, podobnie jak i inne olsztyńskie świątynie został uratowany od zagłady przez jego proboszcza ks. Jana Hanowskiego, który wymusił na dowództwie radzieckim nieniszczenie kościołów. Po 1945 r. do Olsztyna z Fromborka przenieśli się biskupi warmińscy. Polskie, komunistyczne władze nie wyrażały zgody na odnowienie organizacji kościelnej na tzw. ziemiach odzyskanych. W 1956 r. ordynariusz diecezji Tomasz Wilczyński, nie mogąc dokonać ingresu, jako biskup warmiński ogłosił się biskupem olsztyńskim. Po śmierci w 1965 r., został pochowany w świątyni, odtąd jest ona nowym grobowcem biskupów warmińskich. W 1972 r. władze państwowe wyraziły zgodę na ingres Józefa Drzazgi, jako biskupa warmińskiego, olsztyńska fara stała się konkatedr a warmińską. Nie mogąc ustalić dokładnie daty wybudowania katedry, biskup Józef Glemp wyznaczył obchody jubileuszu 600-lecia świątyni na rok 1980 r. Uroczyście zostały wniesione do katedry relikwie Św. Wojciecha, podarowane przez katedrę w Gnieźnie. Podczas pobytu w Olsztynie w dniach 5-6 czerwca 1991 r. papież Jan Paweł II odprawił w katedrze mszę. 25 marca 1992 r. bullą papieską diecezja warmińska została wywyższona do godności metropolii. Archikatedra została podniesiona do godności bazyliki mniejszej przez papieża Jana Pawła II w 2004 r.W prezbiterium ołtarz główny wyrzeźbiony w 1896 r. przez firmę Rottermund z Norymbergi, flankowany na filarach przez uratowane z pożaru barokowe figury Św. Jakuba Starszego i Św. Andrzeja. Pod figurami we wnękach filarowych po lewej tabernakulum z gotycką kratą i renesansowym malowidłem Chrystusa Boleściwego z narzędziami męki, po prawej relikwiarz Św. Wojciecha. Ponadto w prezbiterium stoją nowe stalle, tron arcybiskupów warmińskich i barokowa XVII-wieczna chrzcielnica z czarnego marmuru. W łuku tęczowym ponadnaturalnej wielkości krucyfiks, datowany na 1680 r., wykonany przez Izaaka Rigę z Królewca. W nawie głównej na filarach neogotyckie figury Św. Wojciecha, Św. Antoniego Padewskiego, Św. Wincentego, Św. Notburgi, Św. Jana Chrzciciela, Św. Barbary i Św. Walentego oraz ambona z 1913 r. z warsztatu Heinricha Splietha z Elbląga, przyozdobiona rzeźbionymi wizerunkami Chrystusa w otoczeniu czterech ewangelistów. Na chórze odrestaurowane w latach 2006-08 organy Siegfrieda Sauera. W nawie północnej na zakończeniu przy prezbiterium Kaplica Wieczystej Adoracji z późnogotyckim tryptykiem Matki Boskiej Miłosierdzia z XVI w. Matka Boska w apokaliptycznym przedstawieniu stoi w otoczeniu Św. Katarzyny Szwedzkiej i Św. Kanuta. Obok ołtarza epitafium bp Tomasza Wilczyńskiego, nad nim portret kardynała Stanisława Hozjusza. Przy filarach ołtarze Matki Boskiej Ostrobramskiej i najnowszy ołtarz katedralny Miłosierdzia Bożego, wstawiony w 2009 r. Przy ścianie gotyckie stalle przeniesione z Braniewa. W nawie południowej na jej zakończeniu renesansowy ołtarz Ukrzyżowania, pochodzący ze zburzonego w XIX w. olsztyńskiego kościoła Św. Krzyża, ponad ołtarzem mały prospekt organowy Maxa Terletzkiego z Królewca. Nieopodal pochowani zostali biskupi Józef Drzazga i Jan Obłąk. Przy filarze ołtarz Św. Józefa, przy ścianie barokowy, XVII-wieczny ołtarz Matki Boskiej Różańcowej. Kaplice przywieżowe oświetlają renesansowe świeczniki z głową jelenia i Matki Boskiej z Dzieciątkiem, W dawnej kaplicy chrzcielnej znajdują się ponadto, figura Chrystusa Boleściwego, usytuowana za ozdobną kratą, ufundowaną przez olsztyńskiego powoźnika Juliusa Reitzuga, ołtarz Matki Boskiej Częstochowskiej, tablica pamiątkowa ks. Teodora Benscha oraz popiersie biskupa Maksymiliana Kallera. Po drugiej stronie tablica proboszcza Jana Hanowskiego oraz pozostawione przez Piotra Olchowskiego inskrypcje, błędnie datującą początek budowy archikatedry na 1315 r. W kruchcie bocznej barokowy obraz Św. Floriana i kamienna XIV-wieczna kropielnica. Wsporniki sklepień wykonano w formie polichromowanych, terakotowych brodatych głów męskich, niektóre to głowy biskupie i królewskie. Na ścianach bocznych 15 obrazów, przedstawiających Chrystusa, Matkę Bożą, Św. Józefa i Apostołów. Katedralne witraże pochodzą z warsztatu Mieczysława i Karola Paczków z Krakowa, zostały wykonane i zamontowane w latach 1974-76. Autorką projektów była Hanna Szczypińska z Piastowa.



Opis architektoniczny

Kościół wzniesiony w stylu gotyckim, z cegły ułożonej w wątek polski, na kamiennym fundamencie. Archikatedra składa się z korpusu, kwadratowej 70-metrowej wieży, dwóch kaplic przywieżowych i kruchty bocznej. Korpus świątyni przykryty dwuspadowym dachem, posiada od strony prezbiterium dekoracyjny sterczynowy szczyt, a od strony wieży półszczyty. Wieża w dolnej partii z XIV w., podwyższona w XVI w., zwieńczenie wieży dachem namiotowym z neogotycką latarnią pochodzi z XIX w. Podwyższenie wieży zaznaczono urwaniem się dekoracyjnych, zielonych, glazurowanych kształtek. Kaplice przywieżowe nakryte są dachami pulpitowymi. Kruchta boczna z dachem dwuspadowym dostawiona jest do trzeciego przęsła nawy północnej. Po drugiej stronie w elewacji bocznej zachowany zamurowany ostrołukowy portal, przez który prowadziło wejście z wyburzonej kruchty. Archikatedra jest trójnawową, sześcioprzęsłową halą, bez wyodrębnionego prezbiterium. Chór wsparty na drewnianych kolumnach zajmuje jedno przęsło nawy środkowej przy głównym wejściu. W nawie głównej sklepienia sieciowe w bocznych kryształowe, w kaplicach przywieżowych kolebkowe z lunetami, w zakrystii krzyżowo-żebrowe z gurtem. Wejście główne pod wieżą, ujęte w ostrołukowy, mocno rozglifiony, gotycki portal, z drzwiami z 2001 r. ze scenami z pontyfikatu Jana Pawła II, ufundowane przez proboszcza Andrzeja Lesińskiego. Na nich zawarte zostały sceny wyboru na papieża w 1978 r., wizyta pasterska w Olsztynie w 1991 r., ustanowienie arcybiskupstwa warmińskiego w 1992 r. i otwarcie Roku Świętego 2000. W naczółku drzwi patron świątyni i miasta Św. Jakub Starszy. W płycinach po obu stronach portalu inskrypcja Basilica Minor 2004 oraz epitafium Jana Pawła II z 2006 r.



Legenda

W kaplicy przywieżowej znajduje się świecznik z poroża jelenia. Legenda głosi, że w XVI w. burgrabia zamkowy urządził polowanie nad Jeziorem Długim. Spłoszony jeleń dobiegł do miasta, przemierzył kilka ulic, wbiegł do kościoła i padł martwy na środku nawy głównej. Na pamiątkę tego wydarzenia z poroża wykonano ten świecznik. Przy wejściu głównym, w licu muru zachowane są liczne okrągłe wgłębienia, jest ich w sumie 565. Są to pozostałości zwyczaju odpalania świdrem ogniowym w Wielką Sobotę (liturgia światła). Legenda głosi jednak, że są to dziury wiercone przez grzeszników, jako pokuta zadana w konfesjonale. Podobno każdy wiercił tym, czym grzeszył.



Ciekawostki

- w archikatedrze stoją późnogotyckie stalle z nieistniejącego kościoła franciszkańskiego w Braniewie. Zachowało się tylko pięć zaplecków, resztę nieświadomie spaliła gosposia na plebanii Św. Katarzyny w Braniewie, przygotowując obiad dla proboszcza.

- w cyklu apostolskim obraz Św. Judy Tadeusza jako jedyny nie jest barokowy, został namalowany w XIX w., jednakże z zachowaniem cech całej serii.

- ołtarz Matki Boskiej Ostrobramskiej składa się z obrazu namalowanego w 1947 r. przez Ludomira Ślendzińskiego wmontowanego w gotycką XV-wieczną szafę ołtarza Św. Katarzyny Aleksandryjskiej, zwanego też ołtarzem Bożego Ciała, konsekrowanego w 1489 r. przez biskupa warmińskiego Łukasza Watzenrodego.

- w dniu 23 lipca 1635 r. olsztyński kościół odwiedził król Władysław IV, przejeżdżając przez Olsztyn z Dobrego Miasta do Olsztynka.

- oryginalna pokrywa barokowej chrzcielnicy uległa stłuczeniu. Obecnie drewniana XX-wieczna pokrywa imituje dawną marmurową.

Informacje praktyczne

- parking dla autokarów 400 m. przy ul. Nowowiejskiego

- zwiedzanie katedry jest bezpłatne

- obowiązuje zakaz zwiedzania podczas mszy, nabożeństw i innych uroczystości kościelnych

- czas zwiedzania ok. 30 minut








Wyświetl większą mapę







   

O nas



© Zabytki.mazury.pl 2010 - kopiowanie, przepisywanie, przetwarzanie maszynowe, elektroniczne i rozpowszechnianie w całości lub we fragmentach wszystkich tekstów, zdjęć i grafik w całym serwisie bez wiedzy i zgody ich autorów zabronione