Opis zabytku

Kościół farny św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Ornecie

Kościół wzniesiony w latach 1338-1349. Budowę rozpoczęto za rządów biskupa Hermana z Pragi. Po jej ukończeniu w 1349 roku całość składała się z wyższej nawy środkowej i dwu niższych naw bocznych. Zakończenie chóru za ołtarzem było proste (obecny kształt otrzymano w połowie XVIII wieku, kiedy to budowano obecnie istniejącą cześć prezbiterium). Po stronie zachodniej umieszczono wysuniętą przed kościół wieżę (wysokość 45 metrów). Konsekracji dokonał w 1379 roku biskup warmiński Henryk III Sorbom ku czci Boga Wszechmogącego, Chwalebnej Dziewicy Maryi i św. Jana Ewangelisty. W 1422 roku postanowiono powiększyć świątynię ze względu na rozwój miasta. Rozpoczęto budowę 10 kaplic. Prace wykonywano etapami. Już w 1422 roku istniała kaplica św. Krzyża (położona na lewo od głównego wejścia). Od 1431 roku istnieje druga kaplicy p.w. Świętych Apostołów Jakuba i Mateusza oraz Marii Magdaleny, a w roku 1442 - kaplica Matki Boskiej (obecnie NMP Częstochowskiej). W tym samym czasie zbudowano kaplicę św. Piotra i Pawła. Rozbudowę ukończono około 1494 roku i sufragan płocki Jakub dokonał powtórnej konsekracji nadając świątyni patronów świętych Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty. W czasie ostatniej wojny z zakonem kościół bardzo ucierpiał podczas ostrzału miasta. W 1525 roku przeprowadzono remont, a także cały front muru ozdobiono elementami ceramicznymi. Renowację świątyni przeprowadzono w 1900 roku.

Kościół gotycki murowany z cegły, orientowany, trójnawowy i czteroprzęsłowy z rzędami kaplic otwartych do środka świątyni wzdłuż naw bocznych. Dachy kaplic (poprzeczne) zasłonięte są szczytami i kurtynami.Posiada rzadko spotykaną na Warmii formę bazyliki. Nie ma wyodrębnionego prezbiterium i chóru. Wieża na planie kwadratu umieszczona w części zachodniej z kruchtą w przyziemiu. Pierwotnie poza bryłą świątyni, po wybudowaniu przywieżowych kaplic została wtopiona w całość świątyni. Elewacja wschodnia zwieńczona szczytem sterczynowo-blendowym. Boczna kruchta powstała w miejscu kaplicy, w niej kamienna kropielnica. Wystrój kościoła jest późnobarokowy.Ołtarz główny budowany w latach 1738-1744, trzypiętrowy. W środkowej części najniższego piętra obraz Matki Boskiej Miłosierdzia (Ostrobramskiej). Po lewej stronie święci: Piotr, Jan Chrzciciel i Andrzej, z prawej strony święty Paweł, Jan Ewangelista i Jakuba Starszy. W piętrze środkowym XIX-wieczny obraz św. Elżbiety Turyngskiej (patronki miasta). Obok (strona lewa) - apostołowie Bartłomiej i Mateusz, (strona prawa) - Filip i Tomasz. Na trzecim piętrze stoi statua Najświętszej Marii Panny Niepokalanie Poczętej na półksiężycu i w glorii. Po jej lewej stronie postać św. Szymona, a po stronie prawej św. Judy Tadeusza. U góry scena przedstawiająca Boga Ojca w otoczeniu aniołów.Ołtarz boczny lewy – św. Elżbieta Węgierska ze św. Katarzyną i św. Barbarą. Nad nim witraż z postacią św. Jana Chrzciciela. Z prawej strony neogotycki ołtarz Serca Pana Jezusa ze scenami Męki Pańskiej (autorstwa uczniów Wita Stwosza). Powyżej witraż przedstawiający św. Jana Ewangelistę.Na środku nawy głównej mosiężny żyrandol z 1576 roku wykonany przez Hermana Bennincka z Gdańska. W nim dwustronna figura Błogosławionej Dziewicy. Organy późnobarokowe z końca wieku XVIII. W zworniku sklepienia nawy głównej znajduje się, pochodząca z początku XV wieku, płaskorzeźba przedstawiająca ściętą głowę św. Jana Chrzciciela na misie. Ambona w kształcie ośmioboku z roku 1744.W świątyni znajdują się następujące kaplice boczne: Świętego Krzyża (Chrzcielna), Zwiastowania, Świętej Katarzyny, Najświętszej Marii Panny Częstochowskiej, Świętego Piotra i Pawła, Trzech Króli, Ciemna (Błogosławionej Dziewiczy).

Legenda głosi, że w wieży orneckiego kościoła został żywcem zamurowany grzesznik, brat Zakonu Krzyżackiego. Po śmierci z okna wieży wystawała ręka szkieletu. Ludzie bali się chodzić wieczorami w pobliżu świątyni.W sąsiedztwie mieściła się karczma i pracowała w niej młodziutka, odważna i lekko prowadząca się szynkareczka. W żartach nocą rzucono wyzwanie przyniesienia Kościotrupa. Dziewczyna je podjęła i przyniosła go do karczmy. Wzięła zapłatę i odniosła go z powrotem. Wtedy Kościotrup w wieży do niej przemówił i kazał wykonać zadanie. Miała prosić duszę pokutującej w kościele zakonnicy, którą kiedyś skrzywdził, o przebaczenie. Wypełniła jego polecenie. Pokutnik uzyskał darowanie win i zniknął.Barmanka zaś, ponieważ rozmawiała z umarłym, po trzech tygodniach, wcześniej się nawróciwszy, zmarła.

Ciekawostką są rzygacze (zwieńczenia spustów wodnych) w kształcie głów smoków. Na elewacji kościoła znajduje się ceramiczna dekoracja o motywach figuralnych i roślinnych. W świątyni obok wejścia do zakrystii dwuosobowe krzesło renesansowe. Przy głównym ołtarzu barokowe stalle scholi. Na ścianach świątyni znajduje się wiele polichromii, np.: prawy filar obok ołtarza głównego - Pięć Panien Mądrych i Pięć Panien Głupich (1 połowa XV wieku); w kaplicy Matki Boskiej Częstochowskiej – święci: Sebastian i Anna (początek XVI wieku), wypędzenie kupców ze świątyni.

- autobus można zaparkować na placu po prawej stronie naprzeciwko kościoła od wjazdu z Olsztyna,

- parking samochodowy dookoła ratusza płatny,

- zwiedzanie kościoła jest bezpłatne, udostępniony do zwiedzania przed i po Mszy świętej, czas zwiedzania – około 1 godziny,

- można poprosić o otwarcie kościoła na plebani (budynek naprzeciw głównego wejścia do kościoła),

- tel. (55) 242-11-15.

Wyświetl większą mapę