Opis zabytku

Zamek w Lidzbarku Warmińskim

Zamek gotycki w Lidzbarku Warmińskim położony jest w rozwidleniu rzeki Łyny i jej dopływu Symsarny. W miejscu tym w średniowieczu istniał pruski gród obronny Lecbarg, zdobyty przez Krzyżaków w 1241 roku i przystosowany na strażnicę o nazwie Heilsberg. W 1251 Krzyżacy przekazali Lidzbark biskupom warmińskim. Pierwszy biskup diecezji warmińskiej Anzelm około 1260 roku nakazał odbudowę drewnianej warowni, zniszczonej w czasie jednego z najazdów Prusów. Mieszkał w niej w latach 1315-1321 i zmarł w 1326 roku biskup Eberhard z Nysy, nadawca praw miejskich osadzie w Lidzbarku w 1308 roku. Po Braniewie i Ornecie przez prawie czterysta pięćdziesiąt lat siedzibę biskupów w latach 1350-1795 stanowił Lidzbark Warmiński. Budowę nowej rezydencji w Lidzbarku, położonym w centralnej części dominium, rozpoczął w 1348 roku biskup Herman z Pragi. Kontynuowali ją kolejni trzej biskupi: Jan z Miśni (1350-1355), Jan Stryprock(1355-1373) i Henryk Sorbom (1373-1401). Od końca XVI wieku rezydencja lidzbarska stopniowo zatracała charakter obronny i przekształcała się w okazały dwór książęcy, reprezentacyjną siedzibę biskupów warmińskich – uczonych, mężów stanu, wybitnych humanistów, którzy upiększali wnętrza, gromadzili dzieła sztuki, powiększali księgozbiór biblioteki oraz prowadzili inwestycje budowlane, mające na celu poprawę warunków mieszkaniowych dla licznych gości i członków biskupiego dworu. W latach 1589-1599 biskup Andrzej Batory dobudował od strony północnej pokoje kardynalskie, które zostały rozebrane w 1767 roku. Biskup Jan Wydżga w latach 1667-1673 wzniósł przed skrzydłem południowym duży barokowy pałac według projektu Włocha Issidore Affaiti, po którym pozostały zarysy fundamentów. Rezydencja szczególnie ucierpiała w czasie wojen ze Szwecją w XVII wieku, kiedy ograbiono zamek z cenniejszych przedmiotów, wywożąc m.in. słynną bibliotekę biskupią. W latach 1741-1766 biskupem na Warmii był wielki mecenas sztuki Adam Stanisław Grabowski, który pozostawił po sobie wiele inwestycji i fundacji. Na jego zlecenie kaplica zamkowa, założona już w 1392 roku, otrzymała rokokowy wystrój. W 1745 roku na miejscu wschodniego gotyckiego skrzydła przedzamcza wniesiono stojący do dziś pałac. Natomiast na dziedzińcu przedzamcza biskup Grabowski ufundował figurę św. Katarzyny. Prawdziwie książęcą rezydencją stał się zamek lidzbarski za czasów jego najsłynniejszego lokatora Ignacego Krasickiego, biskupa na Warmii w latach 1766-1795. W 1772 roku w wyniku pierwszego rozbioru Polski Warmia została przyłączona do państwa pruskiego. Po odejściu Ignacego Krasickiego w 1795 roku na arcybiskupstwo gnieźnieńskie, nowym biskupem warmińskim został Karol von Hohenzollern, który miał swoją siedzibę już nie w Lidzbarku, a w klasztorze cystersów w Oliwie – jako tamtejszy opat. Zamek w Lidzbarku opustoszał.W okresie wojen napoleońskich służył jako szpital polowy, mieściły się tu również koszary i magazyny, a w pałacu Grabowskiego siedzibę miał sąd. Zamek niszczał i w 1838 roku planowano nawet jego rozbiórkę, do której jednak nie doszło. W latach 1839-1840 zburzono natomiast pałac Wydżgi, zasłaniający skrzydło bramne. W połowie XIX zamek zaadaptowano na siedzibę szpitala i sierocińca Fundacji św. Józefa, powołanej przez biskupa Józefa A. Geritza, która użytkowała pomieszczenia zamkowe w latach 1859-1932. W wyniku prac restauratorskich na zamku trwających w latach 1927-1933 odtworzono pierwotny gotycki charakter zamku i umieszczono w jego salach muzeum regionalne. Po drugiej wojnie światowej największe nasilenie prac konserwatorskich przypadło na lata 1972-1973 oraz 1980-1985. Obecnie zamek stanowi siedzibę Muzeum Warmińskiego (powołanego w 1961 roku), będącego oddziałem Muzeum Warmii i Mazur.

Zamek biskupi w Lidzbarku Warmińskim, nazywany „Wawelem Północy”, należy do najcenniejszych i najlepiej zachowanych zabytków architektury gotyckiej w Polsce. Zamek wznoszony był od połowy XIV do początku XV wieku. Jest budowlą czteroskrzydłową (model typowy dla krzyżackich zamków konwentualnych) z potężną wieżą w narożniku północno-wschodnim i dużym przedzamczem od strony południowej. Od strony północnej znajdowało się jakby drugie przedzamcze z młynem i warsztatami rzemieślniczymi. Całość kompleksu otaczały mury obronne i fosa. Pierwotny wjazd na zamek, funkcjonujący aż do drugiej połowy XVI wieku, prowadził od strony północnej przez system kilku bram. Następnie przemieszczano się wzdłuż muru zachodniego aż do bramy od strony południowej, która z kolei umożliwiała dostęp na dziedziniec przedzamcza i most nad fosą suchą, po pokonaniu którego można było stanąć u wrót bramy na zamek właściwy.Zamek właściwy założono na planie zbliżonym do kwadratu, z czterema skrzydłami, wysuniętą w narożniku wieżą i kwadratowym dziedzińcem pośrodku. Wszystkie skrzydła zamku są podpiwniczone (niektóre dwupoziomowo). Skrzydło południowe i wschodnie ma trzy kondygnacje, natomiast północne i zachodnie jest czterokondygnacyjne. Po pożarze w 1442 roku zamek trzeba było ponownie przykryć dachem, a trójkątne szczyty, które pierwotnie wieńczyły skrzydła, zostały zastąpione przez czworokątne wieżyczki. Główna wieża zamkowa ma czternaście kondygnacji, na dole jest czworokątna, natomiast na górze ośmioboczna. Wszystkie pomieszczenia piwniczne, przyziemia i pierwszego pięta przykryte są sklepieniami: od krzyżowych i krzyżowo-żebrowych po gwiaździste. Na piętrze reprezentacyjnym mieściły się: w skrzydle południowym kapitularz i od wschodu kaplica, w skrzydle wschodnim – Wielki Refektarz, w skrzydle północnym – komnaty mieszkalne i sala audiencyjna, a od strony zachodniej przejście na ganek do wieży ustępowej, w skrzydle zachodnim – Mały Refektarz (zwany także Letnim) oraz kredens (pomieszczenie pomocnicze jadalni). Ściany krużganków oraz pomieszczeń reprezentacyjnych zostały ozdobione polichromiami. Wielki Refektarz jest jednym z najpiękniejszych pomieszczeń na zamku. Natomiast jego wielogwiaździste sklepienia należą do najpiękniejszych na terenie Prus. Najstarsze malowidła refektarza pochodzą z XIV wieku, natomiast fryz z imionami i herbami biskupów warmińskich został zapoczątkowany przez biskupa Michała S. Radziejowskiego (1679-1688). Z refektarza prowadzi przejście do znajdującego się w wieży oratorium, ozdobionego polichromiami w czasach biskupa Łukasza Watzenrode (1489-1512). Nad oratorium znajduje się skarbiec, natomiast pod oratorium mieści się loch więzienny. Kapitularz, zwany salą obrad lub salą sądową, przykryty sklepieniem wielogwiaździstym, również zdobią czternastowieczne polichromie. Kaplica, przykryta sklepieniem wielogwiaździstym, uzyskała bogaty rokokowy wystrój w latach 1751-1756. Największą ozdobą zamku są dwukondygnacyjne arkadowe murowane krużganki z końca XIV wieku, pokryte barwnymi polichromiami, z których do naszych czasów zachowały się jedynie fragmenty. Przedzamcze, powstałe równocześnie z zamkiem, zostało w 1420 roku przebudowane. Wzniesiono wówczas skrzydło zachodnie i wschodnie, a od południa mur kurtynowy z wieżą bramną. Przed 1450 rokiem wybudowano basztę w narożniku południowo-wschodnim, zmodernizowaną w XVI wieku. W XVI wieku zmieniono również drogę dojazdową na zamek i usypano groblę między fosą a Łyną. Tzw. Pałac Grabowskiego, jest budowlą barokową, dwukondygnacyjną z pseudoryzalitem, trójkątnym szczytem i biskupim herbem w fasadzie.

Legenda głosi, że zamek lidzbarski nigdy nie ulegnie zniszczeniu, albowiem do jego budowy wykorzystano kamień, w który zamieniony został na własną prośbę, cierpiący z rozpaczy za niespełnioną miłością, Prus Przemko. Według innej legendy po zamku krąży duch ślepca – skazańca, który w wyniku amnestii uniknął kary śmierci. Najwyraźniej kara ta była sprawiedliwa, albowiem po wyjściu na krużganek oślepiło go światło słoneczne. Podobno do dziś po zamku skaczą dwie iskierki – oczy skazańca.

Antepedium prawego ołtarza bocznego kaplicy zamkowej uszyte jest z denek czepców warmińskich. Pewnego razu, gdy Krasicki podejmował na zamku Niemcewicza, ten zauważył, iż usługuje im bardzo brzydka służąca i zażartował: "Kto z brzydką grzeszy, dwa razy grzeszy, bo i Boga obraża i ludzi śmieszy". Biskup oczywiście nie pozostał dłużny i odrzekł: " Kto z brzydką grzeszy, duszę swą zbawia, bo grzesząc jednocześnie pokutę odprawia".

1.    Otwarte codziennie oprócz poniedziałków (1 września-19 maja w godzinach 9.00-16.00; 20 maja-31 sierpnia w godzinach 9.00-17.00)

2.    Bilet normalny – 8 zł, ulgowy – 6 zł.

3.    Wypożyczalnia strojów historycznych (do korzystania na miejscu) czynna od 9.00 do 16.00. Cena biletu za strój – 3 zł.

4.    Bezpłatna toaleta na zamku.

5.    Przy zamku jest kilka darmowych miejsc parkingowych. Parking autokarowo-osobowy przy ul. Orła Białego.

6.    Czas zwiedzania – do 1,5 godziny.

Wyświetl większą mapę