Opis zabytku

Katedra w Ełku

Przyjmuje się, że katolicki kościół parafialny w Ełku pw. Św. Katarzyny istniał już w drugiej połowie XV wieku i podlegał pod dekanat reszelski. W 1528 roku w mieście wprowadzono luteranizm, w związku z czym od tego czasu nieliczni mieszkający tu katolicy nie mieli własnego kościoła. Opiekę nad ełckimi katolikami sprawowali kapłani ze Świętej Lipki, którzy prowadzili w Ełku działalność misyjną. Dopiero w wieku XIX katolicyzm miał tu większą ilość wyznawców. 22 maja 1853 roku biskup Józef Ambroży Geritz erygował misyjną placówkę w Ełku, natomiast 15 października 1854 roku ksiądz Franciszek Thiedig poświęcił kaplicę pod wezwaniem Świętego Wojciecha. Placówka duszpasterska była zlokalizowana na działce przy obecnej ulicy Kilińskiego, w miejscu, gdzie dziś znajdują się pozostałości cmentarza katolickiego. W latach 1856-1885 proboszczem misyjnym w Ełku był Józef Langkau.Samodzielna katolicka parafia w Ełku została założona 31 marca 1871 roku. Przed drugą wojną światową liczyła około jednego tysiąca osób. Katolicy w Ełku stanowili zdecydowaną mniejszość. W całym powiecie ełckim w 1900 roku protestanci liczyli 96,2 %. W 1893 roku kościół katolicki uzyskał grunt przy ulicy Yorkstrasse, niedaleko rzeki, gdzie istniał już ogród parafialny. Zamierzano wybudować tam nowy kościół i remizę, w której chciano przechowywać wozy i sanie.Budowę gmachu obecnej katedry Świętego Wojciecha w stylu neogotyckim i plebani rozpoczął ksiądz Andrzej Erdman. Na jego prośbę biskup warmiński Andreas Thiel dał błogosławieństwo dla nowo budowanej świątyni. Błogosławieństwa dokonał ksiądz Franciszek Ritze – kanonik katedralny. Budowę kościoła sfinansowało w części Stowarzyszenie Świętego Bonifacego, liczyła się także pomoc przedstawicieli parafii ewangelickiej. Konsekracja kościoła pw. Św. Wojciecha Biskupa i Męczennika i Przemienienia Pańskiego nastąpiła 19 sierpnia 1903 roku. Jednocześnie postanowiono, że rocznica konsekrowania kościoła będzie celebrowana w niedzielę po Święcie Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.Budowa kościoła trwała jeszcze w latach 30-tych, kiedy to na przykład ustawiono duży kaflowy piec obok ołtarza, albowiem dotychczasowy żelazny, który mieścił się na chórze, nie radził sobie z zimami, jakie zdarzały się na Mazurach. W latach 1902-1909 proboszczem parafii katolickiej w Ełku był ksiądz Franciszek Połomski, który wbrew zakazom organizował nabożeństwa dla polskich robotników sezonowych, a także nauczał religii po polsku. Kolejną ciekawą postacią związaną z ełckim kościołem jest Karol Fox, który przybył do Ełku po I wojnie światowej. Swą funkcję duszpasterza w niemieckiej parafii rzymskokatolickiej w Ełku sprawował nieprzerwanie w czasach obu wojen, przeżył plebiscyt na Mazurach, okres hitleryzmu, moment wejścia armii Czerwonej do Ełku w styczniu 1945 i chwilę przejęcia miasta przez władzę polską. Msze odprawiał dla Niemców i Polaków, często po łacinie. Zasłynął jako przyjaciel Polaków w niemieckim Ełku. Wzbogacił bardzo surowe wnętrze ełckiego kościoła. W czasie własnego urlopu, który spędzał m.in. w diecezji wrocławskiej i na Warmii, przeszukiwał strychy starych kościołów w poszukiwaniu wyposażenia dla ełckiego kościoła. I tak do Ełku trafiła np. gotycka figura Świętego Krzysztofa. W styczniu 1945 roku ksiądz Fox pozostał w Ełku mimo nakazu ewakuacji. Mszalne wino i kawa uchroniły kościół i plebanię przed rabunkiem żołnierzy Armii Czerwonej. W 1946 roku ksiądz Fox został przeniesiony do Starych Juch na stanowisko pierwszego po wojnie proboszcza. Został pochowany na tamtejszym cmentarzu. Położenie kościoła katolickiego na skraju ówczesnego miasta uchroniło jego budynek w czasie obu wojen, nie dosięgły go też działania szabrowników. Jedynie w czasie pierwszej wojny światowej, ze względu na bliskość koszar, wojsko urządziło w kościele tymczasową stajnię. W 1955 roku kościół został odmalowany. W 1990 z Fatimy sprowadzono do Ełku Figurę Matki Boskiej, którą koronował w Olsztynie 6 czerwca 1991 roku papież Jan Paweł II.25 marca 1992 roku papież Jan Paweł II erygował diecezję ełcką, a kościół pw. Świętego Wojciecha Biskupa i Męczennika podniósł do godności katedry diecezji ełckiej. Również w roku 1992 z parafii pw. Św. Wojciecha zostały utworzone dwie nowe parafie: pw. Ducha Świętego przy ulicy Kilińskiego i Opatrzności Bożej przy ulicy Suwalskiej. 13 maja 1994 biskup ełcki Wojciech Ziemba ustanowił kościół w Ełku Sanktuarium Diecezjalnym MB Fatimskiej.W latach 1993-1999 przeprowadzono w katedrze generalny remont.

Pierwszym dzieckiem ochrzczonym w nowym kościele był Otto Skibowski – syn jednego ze znaczących fundatorów budynku świątyni. Jego syn Klaus, który opuścił Ełk w 1945 roku, należał do grona bliskich współpracowników Konrada Adenauera.